در دنیای امروز که گوشی‌های هوشمند به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره ما تبدیل شده‌اند، تهدیدات امنیتی نیز همگام با پیشرفت فناوری افزایش یافته‌اند. بدافزارهای موبایلی دیگر تنها مختص رایانه‌ها نیستند و می‌توانند به راحتی وارد حریم خصوصی دستگاه‌های هوشمند ما شوند. این نرم‌افزارهای مخرب، از سرقت اطلاعات شخصی گرفته تا کاهش عملکرد دستگاه و حتی سوءاستفاده‌های مالی، خطرات جدی را برای کاربران ایجاد می‌کنند. اما چگونه می‌توانیم تشخیص دهیم که گوشی ما قربانی یک بدافزار شده است و چطور با آن مقابله کنیم؟
چرا گوشی شما هدف اصلی بدافزارها است؟
امروزه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند. این دستگاه‌ها حاوی حجم عظیمی از اطلاعات شخصی نظیر مخاطبین، تصاویر، اطلاعات بانکی، رمزهای عبور و سوابق مرورگر هستند که همگی برای مهاجمان سایبری بسیار ارزشمند محسوب می‌شوند. علاوه بر این، شیوع نصب اپلیکیشن‌های متعدد از منابع غیرقابل اعتماد و عدم آگاهی کاربران از رفتارهای مشکوک، گوشی‌ها را به اهداف آسانی برای بدافزارهای گوشی تبدیل کرده است. این گجت‌های همراه، به دلیل اتصال دائم به اینترنت و دسترسی به طیف وسیعی از حسگرها و داده‌ها، بستری ایده‌آل برای فعالیت‌های مخرب فراهم می‌کنند.
نشانه‌های آشکار وجود بدافزار در گوشی هوشمند شما
شناسایی زودهنگام بدافزار در گوشی می‌تواند از بروز خسارات جدی جلوگیری کند. در حالی که برخی بدافزارها به صورت پنهانی فعالیت می‌کنند، بسیاری دیگر نشانه‌هایی از خود برجای می‌گذارند که هوشیاری کاربر را می‌طلبد. مهم‌ترین این نشانه‌ها عبارتند از:
کاهش محسوس سرعت و عملکرد گوشی: کند شدن برنامه‌ها، تاخیر در پاسخگویی لمس و کرش کردن‌های مکرر می‌تواند حاکی از فعالیت بدافزار در پس‌زمینه باشد.
داغ شدن بیش از حد دستگاه و تخلیه سریع باتری: بدافزارها معمولاً منابع زیادی از پردازنده و باتری را مصرف می‌کنند که منجر به داغ شدن غیرعادی و کاهش عمر باتری می‌شود.
مصرف غیرمعمول اینترنت: اگر متوجه افزایش ناگهانی مصرف داده بدون دلیل منطقی شدید، احتمالاً یک بدافزار در حال ارسال یا دریافت اطلاعات است.
نمایش تبلیغات پاپ‌آپ ناخواسته: ظهور مکرر پنجره‌های تبلیغاتی مزاحم، حتی در هنگام استفاده عادی از گوشی، نشانه‌ای بارز از آلودگی به بدافزارهای تبلیغاتی (Adware) است.
فعالیت‌های مشکوک در حساب‌های کاربری: پیام‌های ناشناس ارسال شده از طرف شما، پست‌های عجیب در شبکه‌های اجتماعی یا تغییر رمزهای عبور، زنگ خطر جدی محسوب می‌شود.
نصب خودکار برنامه‌ها یا تغییر تنظیمات: اگر برنامه‌هایی را در گوشی خود می‌بینید که نصب نکرده‌اید، یا تنظیمات مهمی مانند صفحه اصلی مرورگرتان تغییر کرده است، دستگاه شما آلوده شده است.
گام‌های اولیه برای تشخیص و بررسی آلودگی بدافزاری
پس از مشاهده هر یک از نشانه‌های بالا، انجام چند بررسی اولیه ضروری است. این اقدامات می‌تواند به شما در تشخیص نوع و منبع احتمالی بدافزار گوشی کمک کند:
اولین گام بررسی دسترسی‌های برنامه‌ها (App Permissions) است. به بخش تنظیمات (Settings) گوشی خود بروید و در قسمت «برنامه‌ها و اعلان‌ها» (Apps & notifications) یا «مدیریت برنامه‌ها» (App Management)، دسترسی‌های هر برنامه را بررسی کنید. برای مثال، آیا یک برنامه چراغ‌قوه نیاز به دسترسی به دوربین یا مخاطبین شما دارد؟ دسترسی‌های غیرمنطقی را محدود یا لغو کنید. سپس، لیست برنامه‌های نصب شده را مرور کنید. برنامه‌هایی که به خاطر نمی‌آورید نصب کرده‌اید یا از منابع غیرمعتبر دانلود شده‌اند، به احتمال زیاد بدافزار هستند. در نهایت، مصرف داده و باتری برنامه‌ها را بررسی کنید. در بخش تنظیمات، می‌توانید مشاهده کنید که کدام برنامه‌ها بیشترین مصرف اینترنت و باتری را دارند. برنامه‌های ناشناس با مصرف بالا مشکوک هستند.
روش‌های پاکسازی بدافزار گوشی و بازگرداندن امنیت
در صورت تأیید وجود بدافزار در گوشی، باید بلافاصله اقدامات لازم برای حذف آن را انجام دهید. ساده‌ترین و اولین گام حذف برنامه‌های مشکوک است. برای این کار، وارد حالت ایمن (Safe Mode) گوشی خود شوید (با جستجو برای مدل گوشی خود می‌توانید نحوه ورود به حالت ایمن را بیابید)، سپس برنامه‌های مشکوک را حذف کنید. حالت ایمن از اجرای اکثر برنامه‌های شخص ثالث جلوگیری می‌کند. گام بعدی استفاده از آنتی‌ویروس موبایل معتبر است. نصب یک برنامه آنتی‌ویروس از یک شرکت امنیتی شناخته شده (مانند Kaspersky, Avast, Bitdefender, Norton) و اسکن کامل دستگاه می‌تواند به شناسایی و حذف بدافزارها کمک کند. اگر هیچ یک از روش‌های بالا مؤثر نبود و بدافزار به شدت در سیستم عامل گوشی ریشه دوانده بود، بازگردانی به تنظیمات کارخانه (Factory Reset) آخرین راه حل است. این کار تمام اطلاعات گوشی شما را پاک می‌کند، بنابراین حتماً از اطلاعات مهم خود نسخه پشتیبان (Backup) تهیه کنید.
پیشگیری: سپر دفاعی شما در برابر حملات بدافزاری
بهترین دفاع، پیشگیری است. با رعایت نکات امنیتی زیر می‌توانید خطر آلودگی به بدافزار گوشی را به حداقل برسانید:
فقط از فروشگاه‌های رسمی برنامه دانلود کنید: گوگل پلی استور برای اندروید و اپ استور برای iOS امن‌ترین منابع برای دانلود برنامه‌ها هستند.
دسترسی‌های برنامه را با دقت بررسی کنید: پیش از نصب، به دسترسی‌هایی که یک برنامه درخواست می‌کند توجه کنید و از اعطای دسترسی‌های غیرضروری خودداری نمایید.
نرم‌افزار گوشی خود را همیشه به‌روز نگه دارید: به‌روزرسانی‌های سیستم عامل و برنامه‌ها اغلب شامل وصله‌های امنیتی برای رفع آسیب‌پذیری‌ها هستند.
از شبکه‌های وای‌فای عمومی مشکوک پرهیز کنید: این شبکه‌ها می‌توانند بستری برای حملات سایبری باشند.
از آنتی‌ویروس و ابزارهای امنیتی معتبر استفاده کنید: داشتن یک لایه محافظتی اضافه همیشه مفید است.
به لینک‌ها و پیام‌های مشکوک پاسخ ندهید: حملات فیشینگ اغلب از طریق پیام‌های فریبنده کاربران را به نصب بدافزار ترغیب می‌کنند.
با افزایش پیچیدگی حملات سایبری، آگاهی و اقدام پیشگیرانه از سوی کاربران اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. محافظت از گوشی هوشمند در برابر بدافزارها، به منزله محافظت از اطلاعات شخصی و حریم خصوصی دیجیتال ماست.