پدیده بکرزایی در انسان؛ آیا «بکرزایی در انسان» امکان‌پذیر است؟
پدیده «بکرزایی» در انسان‌ها
پدیده بکرزایی (parthenogenesis) که در آن تخمک‌های بارورشده با اسپرم نیاز ندارند، در میان جانوران متعدّد گزارش شده است. حال سؤال مطرح است: آیا بکرزایی در انسان می‌تواند واقعیت پیدا کند؟
بکرزایی در جانوران؛ نمونه‌های واقعی
در بسیاری از گونه‌ها، بکرزایی به‌طور طبیعی رخ می‌دهد یا در شرایط انزوا گزارش شده است:
- مارمولک‌ها: در سال ۲۰۲۳، یک مارمولک ماده بدون تماس با نر، هشت فرزند زنده به دنیا آورد (گزارش Zoo Biology).
- کوسه‌ها و کروکودیل‌ها: مواردی از تولد کوسه ماده در آکواریوم و تمساح در باغ‌وحش ثبت شده است (Nature, 2018).
- حشرات و سخت‌پوستان: زنبورها، مورچه‌ها و برخی خرچنگ‌ها نیز در نبود نرها قادر به تولیدمثل‌اند.
مثال ساده: همان‌طوری که یک نانوا می‌تواند فقط با خمیر (تخمک) نان بپزد، در بکرزایی هم تنها «تخمک» برای شروع رشد جنین کفایت می‌کند.
آزمایش‌های بکرزایی در پستانداران
تا چند سال پیش تصور می‌شد بکرزایی در پستانداران غیرممکن است. اما پژوهشگران چینی در سال ۲۰۲۲ با ابزار ویرایش ژن CRISPR توانستند بکرزایی را در موش‌ها القا کنند:
- تغییرات ژنتیکی اپی‌ژنتیک تخمک
- تولید جنین زنده و بالغ
- توانایی تولیدمثل موش‌های متولدشده از بکرزایی (Current Biology, 2022)
این موفقیت نشان داد که با تغییرات هدفمند ژنتیکی می‌توان موانع طبیعی بکرزایی در انسان را نیز جابه‌جا کرد.
موانع ژنتیکی و اخلاقی بکرزایی در انسان
هرچند امکان فنی بکرزایی در انسان نمی‌تواند کاملاً رد شود، موانع مهمی وجود دارد که تحقق آن را بسیار دشوار می‌کند:
- الگوبرداری از تغییرات اپی‌ژنتیکی:
تخمک انسان برای شروع رشد به نشانه‌های خاص اسپرم نیاز دارد (مطالعه Nature Reviews Genetics، 2020). - خطر تنوع ژنتیکی:
فرزندان بکرزایی، «کلون» مادر خود‌اند و کمبود تنوع ژنی می‌تواند مقاومت گونه انسانی را در برابر بیماری‌ها کاهش دهد. - مسائل اخلاقی و حقوقی:
دستکاری ژنتیکی جهت ایجاد بکرزایی در انسان در بسیاری از کشورها غیرقانونی و غیراخلاقی شناخته می‌شود (بیانیه UNESCO درباره ژنتیک انسان، ۲۰۱۵).
نتیجه‌گیری: بکرزایی در انسان؛ ممکن ولی نامحتمل
با وجود پیشرفت‌های CRISPR و شبیه‌سازی موفق در موش‌ها، بکرزایی در انسان همچنان با موانع زیستی، اپی‌ژنتیکی و اخلاقی جدی روبه‌روست. اگرچه از دیدگاه علمی غیرممکن نیست، کاربرد آن تا تحقق کامل پژوهش‌های ایمنی و اجتماعی بسیار دور به نظر می‌رسد.
