پروژه گربه جاسوس چگونه شکل گرفت
در اوج رقابت‌های اطلاعاتی جنگ سرد، سازمان سیا پروژه‌ای محرمانه با هدف بهره‌گیری از حیوانات برای جمع‌آوری اطلاعات راه‌اندازی کرد که به‌طور غیررسمی به «پروژه گربه جاسوس» مشهور شد. ایده ساده ولی جنجالی بود؛ کاشت میکروفون و فرستنده در بدن یک گربه تا این حیوان بتواند بدون جلب توجه وارد اماکن عمومی یا محفلی خصوصی شده و مکالمات را منتقل کند. اجرای این طرح تلفیقی از جراحی دامپزشکی، مهندسی الکترونیک و طراحی مینیاتوری تجهیزات بود.
فناوری و روش‌های به‌کاررفته در پروژه گربه جاسوس
برای تحقق پروژه گربه جاسوس، تیم تحقیقاتی تجهیزات شنود مینیاتوری را درون گوش و پایه جمجمه حیوان نصب کردند، باتری ریز برای تغذیه و سیمی به‌عنوان آنتن تا دم کشیده شد تا فرستنده پوششی مستقر شود. حتی تلاش‌هایی برای کنترل بر حرکت گربه از طریق الکترودهای مغزی انجام گرفت، اما طبیعت رفتار آزادانه و غیرقابل‌پیش‌بینی گربه‌ها چالشی بنیادی برای این رویکرد بود.
چرا پروژه گربه جاسوس شکست خورد
شکست پروژه گربه جاسوس ریشه در مغایرت میان توان فنی و رفتار زنده داشت؛ گربه‌ها برخلاف ماشین‌ها انگیزه‌های غریزی، کنجکاوی و نیازهای بنیادی دارند که قابل برنامه‌ریزی کامل نیستند. تلاش برای هدایت آنها به کمک پالس‌های الکتریکی ناکام ماند و آزمون میدانی نهایی نشان داد سرمایه‌گذاری هنگفت و پیچیدگی‌های جراحی قادر به خنثی‌سازی غریزه طبیعی حیوان نیستند. سرنوشت تراژیک یکی از حیوانات آزمایشی، که در مسیر مأموریت دچار تصادف شد و جان باخت، نماد تلخ ناتوانی پروژه در برابر واقعیت‌های میدانی بود.
پیامدهای اخلاقی و عملی پروژه گربه جاسوس
پروژه گربه جاسوس نه تنها از منظر فنی شکست تلقی شد، بلکه پرسش‌های جدی اخلاقی و حقوقی را نیز به‌دنبال داشت؛ استفاده از موجودات زنده به‌عنوان ابزار جاسوسی مرزهای اخلاق زیستی را زیر سؤال برد و پروژه به‌عنوان نمونه‌ای از سوء‌استفاده از حیوانات در مأموریت‌های اطلاعاتی مطرح شد. به‌علاوه هزینه‌های مالی و زمانی صرف‌شده و لو نرفتن مستندات تا دهه‌ها، بر حساسیت و مناقشه‌برانگیزی این تجربه افزود.
درس‌های فنی و حقوقی از تجربه پروژه گربه جاسوس
- تضمین قابلیت عملی‌پذیری و احترام به حقوق زیست‌محیطی و اخلاقی پیش از سرمایه‌گذاری گسترده؛
- نیاز به ارزیابی ریسک‌های میدانی و جایگزین‌های فناورانه غیرزیستی در مأموریت‌های اطلاعاتی.
جمع‌بندی
پروژه گربه جاسوس که با هدف پیشبرد توان شنود مخفی طراحی شده بود، نمادی از تقاطع فناوری پیشرفته و محدودیت‌های زیستی شد؛ شکست فنی، پیامدهای اخلاقی و هزینه‌های هنگفت این تجربه، درس روشنی برای دستگاه‌های اطلاعاتی و پژوهشگران فراهم کرد: ابزارهای جاسوسی باید ضمن رعایت مرزهای اخلاقی، با ارزیابی واقع‌بینانه رفتار موجودات زنده و ظرفیت‌های فنی انتخاب شوند.