نادرشاه؛ بنیان‌گذار ارتش شایسته‌سالار ایران
شایسته سالاری و استعدادپروری در ارتش توسط نادرشاه
نادرشاه افشار به‌همراه اصلاحات سیاسی، تحولات بنیادینی در ساختار نظامی ایران رقم زد. او برای نخستین بار اهمیت ویژه‌ای به استعداد و توانمندی فردی سربازان داد و از چارچوب‌های قبیله‌ای فاصله گرفت. این رویکرد، پیاده‌نظام تفنگچی را ستون فقرات لشکر او کرد و زمینه‌ساز شکل‌گیری یگان‌های حرفه‌ای و قابل‌اتکا برای نبردهای فرامرزی شد.
نادر شاه شخصاً در تمرین‌های شبانه‌روزی تفنگ‌داران شرکت می‌کرد و با تدوین قوانین جدید، موارد زیر را اجرا کرد:
- گزینش و ارتقای سربازان بر اساس مهارت تیراندازی و انضباط رزمی، بی‌توجه به دودمان یا جایگاه اجتماعی
- برگزاری مسابقات هدف‌گیری و مانورهای عملی برای ایجاد روحیه رقابتی و سنجش مستمر توانمندی
- تأسیس واحدهای تفنگچی مستقل با فرماندهان منتخب از میان شایستگان
با این شیوه، هرگاه سربازی—حتی از طبقات فرودست—شایستگی ویژه‌ای نشان می‌داد، سریعاً به سمت فرماندهی بخشی از ۵۰ یا ۱۰۰ نفر ترفیع می‌یافت. این سیستم مثبت‌گرایانه، نه تنها انگیزه فردی را تقویت می‌کرد، بلکه سطح کارایی کلی ارتش را هم تا حد چشمگیری بالا برد.
باسیل واتاتزس، مسافر یونانی عصر نادرشاه، می‌نویسد:
«تفنگ‌داران نادر شاه همواره مشتاق تمرین و نمایش مهارت بودند. نظم و دقت آن‌ها در شلیک و مانورها، حکایت از سازمانی دارد که برای نخستین بار در ایران، به شایسته‌سالاری نظامی بها می‌دهد.»
با گذشت بیش از سه قرن، میراث نادرشاه در ارتش‌سازی شایسته‌سالارانه همچنان به‌عنوان الگویی برای تدوین ساختارهای نوین دفاعی در ایران مورد توجه است. این ابتکار او نشان داد که دلیرترین مدافعان یک کشور، آن‌هایی هستند که فرصت اثبات شایستگی مستقیم یافته‌اند و نه صرفاً به‌واسطه تبار یا وابستگی‌های قبیله‌ای.
