دلایل کم‌اثر بودن فعال‌سازی مکانیسم ماشه بر ایران
دلایل هفت‌گانه کم اثر بودن فعال سازی مکانیسم ماشه بر وضعیت ایران
فعال‌سازی مکانیسم ماشه در قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، آغازی بر بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است. با این حال، شواهد نشان می‌دهد تأثیر عملی این اقدام بسیار محدود خواهد بود. در ادامه ضمن توضیح مختصر درباره مکانیسم ماشه، هفت دلیل اصلی بی‌اثر شدن این ابزار دیپلماتیک را بررسی می‌کنیم.
مکانیسم ماشه چیست و چگونه اجرا می‌شود؟
مکانیسم ماشه (snapback) سازوکاری است که به موجب آن در صورت نقض توافقنامه، هر یک از اعضای برجام می‌توانند درخواست بازگشت خودکار تمامی تحریم‌های شورای امنیت را مطرح کنند. بر پایه این مکانیزم، حتی اگر یک کشور از مصوبه قبلی بیرون رفته باشد، شاکی می‌تواند قطعنامه‌های تعلیق تحریم‌ها را ملغی کند و سازمان ملل از الزام اجرایی برخوردارند.
هفت عامل بی‌اثر شدن مکانیسم ماشه
- اختلاف عمیق اعضای شورای امنیت بر سر بازگشت تحریم‌ها؛ از چین و روسیه گرفته تا برخی کشورهای اروپایی، اجماعی برای اجرایی شدن بند snapback وجود ندارد.
- سطح فنی تحریم‌های جدید شورای امنیت نسبت به تحریم‌های ثانویه آمریکا بسیار پایین‌تر است و ابزارهای دست‌کاری مالی و تجاری آن را بی‌اثر می‌سازد.
- دامنه تحریم‌های شورا محدود به فعالیت‌های هسته‌ای است، در حالی که تحریم‌های آمریکا صنایع پتروشیمی، بانکی و هواپیمایی ایران را تحت پوشش دارد.
- تاب‌آوری و سازگاری اقتصاد ایران با تحریم‌ها: کاهش وابستگی به واردات، افزایش تولید داخلی و ظرفیت‌های جایگزین به معیشت فشار کمتری وارد می‌کند.
- تثبیت مشتریان نفتی کلیدی: چین، هند و کشورهای همسایه به‌واسطه روابط بلندمدت و قراردادهای چندساله، واردات نفت ایران را ادامه می‌دهند.
- روند جهانی “دلارزدایی” از معاملات نفتی؛ استفاده از ارزهای محلی در مراودات اقتصادی ایران با شرکای آسیایی، اثرگذاری تحریم‌های دلاری را کاهش داده است.
- پایان ابزارهای فشار سنتی غرب: بانک‌های بزرگ اروپا و آسیا با مسدودسازی حساب‌های ایرانی سازگار شده‌اند و کانال‌های مالی جدید (از طریق کشورهای ثالث یا نظام صرافی‌های محلی) شکل گرفته است.
راهبردهای مقابله‌ای در برابر مکانیسم ماشه
- تقویت دیپلماسی همه‌جانبه: مذاکره با اعضای غیرمتعهد شورای امنیت و بسیج حمایت کشورهای در حال توسعه برای ابطال قطعنامه‌های احتمالی.
- توسعه بازارهای منطقه‌ای: افزایش صادرات انرژی و کالا به همسایگان و محور آسیای میانه، به‌ویژه در قالب پیمان‌های بلندمدت ارزی (مثال: استفاده از یورو و روبل).
با در نظر گرفتن این هفت عامل و راهبردهای مقابله‌ای، روشن است که فعال‌سازی رسمی مکانیسم ماشه نه تنها به بازگشت تحریم‌های کارا نمی‌انجامد، بلکه موقعیت دیپلماسی ایران را در سطح بین‌المللی تقویت می‌کند و راه را برای کاهش تنش‌های اقتصادی هموارتر خواهد کرد.
